20 Mart 2005 Pazar

Hiper text[1]- fikri haklar- bilgi servislerinde dijitaleşme.

Hiper text[1]- fikri haklar- bilgi servislerinde dijitalleşme.

 

Hypertext narrative, an embryonic deviation from traditional narrative, challenges

the foundation of its predecessor while endeavoring to broaden the structures of human

thought. Critics of hypertext narrative emphasize its structural departure from the

standard, historical narrative form. The Bedford Glossary of Critical and Literary Terms

ascertains that “hypertext alters out conception of the text, which has been traditionally

thought of as a linear construct with a beginning, middle, and end determined by the

author” (Murfin 206). This perv ersion of standard narrative form leaves other critics

wondering whether “it is even possible to tell a good story interactively” (Robbins 2).

The word “narrative” derives from the Latin word narrare, meaning “to tell,” and the

Indo-European root gna, meaning “to know” (Turner 163). Nowhere in the definition of

narrative, however, is a superior structure of “telling” or “knowing” implied.

Hypertext authors see narrative structure as a malleable medium capable of

challenging human consciousness through amendments to the narrative standard.

Proponents of hypertext narrative, like Janet Murray author of Hamlet on the Holodeck,

believe that “by giving us greater control over different kinds of information, [hypertexts]

invite us to tackle more complex tasks and to ask new kinds of questions” (7). Rather

than belittling narrative form, hypertext is an extension of traditional narrative form with

innovative and multifarious methods of extracting meaning. Authors and advocates of

hypertext narratives believe so fervently in the power of the medium that some question

whether “hypertext will kill off narratives” altogether (Kovner 1). While the extinction

of traditional narratives is highly unlikely, hypertext narrative is a technology that

deserves respect, attention, and explanation. http://www.tamu.edu/chr/agora/summer04/Lienau.pdf

 

Birbirine ilişkilendirilmiş metinler topluluğu şeklinde tanımlanabilecek hiper text okuyucusuna, içinde pek çok kavram, terim ve ifadenin işaretlendiği bir metin sunar. Bilgsayarda uzun okumalar yapanlar, ekranın kitabın yerini tutmadığını çok iyi bilirler. Bilgisayar ekranı asla bir kitabı alıp sayfalarını karıştırmanın keyfini vermiyor.

 

Kitap binlerce yıldır sürdüğü saltananatı bırakmayacak gibi görünüyor ancak bu, hiper textin yarattığı değişimi görmemize engel değil. Hiper text kitaptan farklı olarak, lineer şekilde sıralanmış sözcük ve cümleler değil fakat derinliği olan bir metin önerir.

 

Yırtdışında kütüphanelerde araştırma yapan hukukçular, okudukları temel metni, konuya ilişkin yasa metnini ve mahkeme kararlarını aynı  kütüphane sırasıına sığdırmakta zorlanırlar. İşte hiper text derinlikli bir metin olarak okuyucuya, her yönde gezinebileceği bir kavram ve bilgi yumağı sunarak okunan metnin, referasnlarına çabuk ve kolay erişim sağlar. Hiper text yüksek bandwith ile anlam kazanıyor. Metinler arasında ilişki yüksek bağlantı sayesinde bir infosphere yaratıyor.

 

Hiper text, internet üzerinde mevcut ve başkasına ait içeriğe gönderme yaptığı ölçüde değişik noktalarda, fikri mülkiyet ve haksız rekabet hukukunu ilgilendirebilir. Hiper text içindeki link, bir internet sitesinde mevcut içeriğe bağlantı sağlamakla beraber bu, bir kimsenin başkasına ait içeriği kendi sitesine yönlendirmesi şeklinde yapılacak olursa, telif hakkı ihlali veya haksız rekabet nitelendirmesi akla gelecektir.

 

Bundan başka bir metnin sırf  URL linklerinden oluşan bir hiper text olması, bu metin üzerinde telif hakkı olmadığı anlamına gelmez. Başkasına ait bir hiper metnin izinsiz kullanılması kuşkusuz hukuka aykırıdır. Bir sitede mevcut linkleri kopyalayarak aynen kullanmak, ihlale konu metin her ne kadar hiper text olsa da fikri mülkiyet hakkının ihlalidir.

 

Dijital ansiklopediler ve kanun derlemeleri alanında hiper textin basılı medyaya kesin ticari üstünlük sağladığı söylenebilir. Hiper textin de ötesinde hiper medya ürünleri her geçen gün yaygınlaşmaktadır. Digital medyanın yarattığı bu değişim ve internet bağlantısının artan hızı neticesinde, geleceğin toplumunda bilgi derlemede hiper textin ne denli önemli yer tutacağı görülebilir.

 

Ancak işin bir başka boyutu, digital ortamda telif hakkı korunmasına yönelik sistemlerin eninde sonunda okuyucunun tüketim başına ücretlendirildiği bir rejime ihtiyaç duyduğudur. Özellikle gelecekte tüm telefon, televizyon ve benzer bağlantıların bugün internet dediğimiz  tek bağlantı üzerinde toplanacağı ve artık download’a gerek bırakmayan real time izleme olanağı sağlayan yüksek hız düşünüldüğünde, gelecekte tüm telif hakkı sisteminin yeni bir modele oturması gerektiği ortaya çıkar.

 

 Geleceğin hiper medya kitapevinden aldığınız bir e-kitabı istediğiniz kadar okumanız söz konusu olamaz.Çünkü eğer dijital kopya üzerinde, tıpkı kitaptakine benzer bir mülkiyet hakkı kabul edilirse, bunun kopyalanarak çoğalması önlenemez ki, mp3 dosyaları bakımından günümüzde durum budur. Bunun tek çaresi tüm dijital eserlerin izleme, okuma veya dinleme başına ücretlendirildiği sisteme (pay per view) geçmek olacaktır.

 

 

Hiper text basılı kağıda karşı getirdiği avantajlarla bilgi servislerindeki dijitalleşmeyi hızlandırmakla kalmayıp, kağıttan vazgeçisi de kolaylaştırmaktadır. Ancak  bu dijitalleşmenin bir başka sonucu kullanım başına ücretlendirme sistemidir ki bu aslında on-line dijital kütüphane düşünü ortadan kaldırmaktadır. Kütüphane bir kitabı satın alır ve artık binlerce ziyaretçi o kitabı binlerce kez okuyabilir. Satın alınacak kitabın olmadığı bir dünyada okuma hakından söz edebilecek miyiz?  

 

30.03.2005

 

Emre Bayamlıoğlu

 



[1] Hiper text, üzerinde başka metinlere veya materyallere linkler içeren dijital metin